Het uitblijven van maatwerk in wet- en regelgeving hindert de arbeidsmarkt. Zo zorgt de wet DBA nog steeds voor anti-zzp beleid bij diverse opdrachtgevers. Dat is problematisch voor zelfstandigen, maar met het oog op de extreme schaarste op de arbeidsmarkt zeker ook voor opdrachtgevers. Dat vraagt volgens Han Kolff, CEO van HeadFirst Group, om daadkracht van politiek Den Haag én opdrachtgevers.

Markt maximaal overspannen
Het wordt voor organisaties steeds ingewikkelder om talent te vinden. Record na record wordt verbroken van het aantal openstaande vacatures en sinds het CBS de spanning op de arbeidsmarkt meet, is het niet eerder voorgekomen dat het aantal vacatures het aantal werklozen overtrof. Ook de grenzen van de flexibele arbeidsmarkt zijn inmiddels bijna bereikt. HeadFirst Group en Intelligence Group toonden in de recent verschenen Talent Monitor dat het (actieve) aanbod van zelfstandig professionals (zp’ers) opdroogt en de banken bij detacheerders leegraken.

‘Anti-zzp beleid’ nog altijd aan de orde
In een tijd van extreme schaarste is al het beschikbare talent nodig om de economie draaiende te houden. Desondanks zetten diverse opdrachtgevers een belangrijke doelgroep met waardevolle kennis nog te vaak buiten spel: zelfstandig professionals. Dat is het gevolg van de wet DBA en de richtlijn ‘beoordeling gezagsverhouding’, dat nog steeds voor zenuwen zorgt.

Aangezien niet altijd duidelijk is of er sprake is van een gezagsverhouding tussen opdrachtgever en opdrachtnemer– én de Belastingdienst achteraf pas beoordeelt – bestaat de angst onder opdrachtgevers op eventuele naheffingen. Het eerdere besluit van het kabinet om handhaving hierop per 1 oktober 2021 op te schorten tot er meer duidelijk is over vervangende wetgeving, is een verstandige keuze. De verwachting was dat dit rust zou creëren onder opdrachtgevers. Helaas is er bij de meeste opdrachtgevers nog weinig veranderd als het gaat om de blik op zp’ers bij inhuuraanvragen of aanbestedingen, zo zagen we recent nog bij de Gemeente Den Haag.

Zelfstandigen ondervinden hier hinder van, al wordt dat momenteel nog verbloemd doordat er voldoende werk is bij opdrachtgevers die wel met de armen wijd openstaan voor zp’ers. Het meest problematisch is het voor opdrachtgevers, die in de war for talent iedere doelgroep op de arbeidsmarkt nodig hebben en zeker de kennisintensieve groep van honderdduizenden zp’ers in Nederland.

Oproep aan opdrachtgever en politiek Den Haag
Dat opdrachtgevers kritisch kijken naar de inhuur van zp’ers voor rollen waar wellicht iemand in vaste dienst logischer zou zijn, is goed. Maar laat de brede angst voor het inhuren van zp’ers los. Binnen de kaders van de wet DBA is meer mogelijk dan nu bij diverse opdrachtgevers gebeurt. Met een duidelijke opdrachtomschrijving met vastgelegd resultaat, goede handvatten voor de inhurende managers voor het vermijden van een gezagsverhouding en een kritische blik op extreem lange opdrachttermijnen kan er gebruik worden gemaakt van de expertise die zp’ers in huis hebben.

Daarnaast een oproep aan een volgend kabinet, in lijn met eerdere geluiden van hoogleraren, brancheverenigingen en zzp-organisaties: ga snel aan de slag met serieuze arbeidsmarkthervormingen. Houd bestaande regels tegen het licht en ga in gesprek met een brede vertegenwoordiging van stakeholders. De pilot van de webmodule heeft aangetoond dat in bepaalde sectoren – zoals de transport, bouw en horeca – de kans op misbruik met zzp-constructies het grootst is. Kwetsbare zelfstandigen in deze sectoren verdienen bescherming en zijn gebaat bij effectieve handhaving. De richtlijn van €35 in het SER-advies biedt daarvoor houvast. Alleen dat neemt de spanning van de term ‘gezagsverhouding’ aan de bovenkant van de markt weg. Die noodzaak is met de huidige schaarse arbeidsmarkt alleen maar groter geworden.

De Europese Commissie wil dat Nederland verder snijdt in de belastingkorting voor zzp’ers. Het zou een van de twee voorwaarden zijn om aanspraak te mogen maken op coronasteun vanuit Brussel, vermeld het FD. Hiermee worden zzp’ers wederom onderwerp van de politiek-maatschappelijke discussie over de arbeidsmarkt.

Politiek Den Haag ziet het creëren van een gelijker speelveld, o.a. door de afbouw van de zelfstandigenaftrek, als één van de oplossingen voor de wildgroei aan zzp’ers. Wij omarmen het creëren van een gelijker speelveld. Ieder individu in Nederland – ongeacht de werkvorm en arbeidsrelatie – heeft tenslotte recht op bescherming en zekerheid.

De helpende hand van de politiek is echter hard nodig voor de zelfstandigen met lagere uurtarieven en kleine financiële buffers. Deze groep is gebaat bij bescherming, bijvoorbeeld tegen de gevolgen van arbeidsongeschiktheid en werkloosheid. Desondanks worden door het vaste bedrag van de zelfstandigenaftrek, juist zzp’ers met lagere inkomens harder geraakt.

Slechts 7 procent zzp’ers noemt zich gedwongen zzp’er
Een groeiende groep werkenden maken – in hun zoektocht naar autonomie en uitdaging – de stap naar het zelfstandig ondernemerschap. Slechts een kleine 7 procent van de zzp-populatie noemt zichzelf gedwongen zzp’er. Het is hoog tijd dat er een oplossing komt die hulpbehoevende zzp’ers ondersteunt, maar de grotere groep bewuste zelfstandigen vrij laat om te ondernemen.

Dit dient wel hand in hand te gaan met collectiviteit, sociale zekerheid en moderne solidariteit. Er is een sociaal basisstelsel nodig voor alle werkenden, ongeacht hun contract- of rechtsvorm, met zekerheden die meebewegen met de veranderingen in hun werkende leven. Een wezenlijke verandering van het huidige systeem, maar broodnodig om de arbeidsmarkt toekomstbestendig te maken.

Om het debat over de arbeidsmarkt naar een hoger niveau te tillen, zijn feiten en cijfers van zzp’ers nodig. Maandag 8 november presenteren ZiPconomy, ONL en HeadFirst Group een rapport met als doel: de diversiteit en heterogeniteit van deze groep in kaart brengen en een bijdrage leveren aan een rationeel en feitelijk debat.

Afgelopen maandag heeft demissionair minister Koolmees van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de Tweede Kamer geïnformeerd middels de zevende voortgangsbrief ‘Werken als zelfstandige’. In deze brief wordt speciaal aandacht besteed aan de pilotresultaten van de webmodule, de online tool waarmee opdrachtgevers kunnen bepalen of ze voor een bepaalde opdracht een zzp’er kunnen inhuren. In korte tijd kwam vanuit brancheverenigingen, zzp-belangenorganisaties en vakbonden de nodige kritiek op de uitkomsten. Voor verdere besluitvorming en eventuele voortzetting van de webmodule ligt de bal bij het nieuwe kabinet.

HeadFirst Group is van mening dat het onverstandig is de webmodule verder te ontwikkelen. In een eerdere fase van de webmodule is door juridische experts al de nodige kritiek geuit op het instrument. Nu laat de evaluatie van de pilot zien dat in 28,4% van de gevallen de webmodule geen oordeel kan geven over de aard van de arbeidsrelatie. “De webmodule biedt helaas niet de helderheid en duidelijkheid waar opdrachtgevers en zp’ers al jaren om vragen. Een nieuw kabinet doet er verstandig aan de webmodule niet verder te ontwikkelen. Voer echte hervormingen door in plaats van enkel pleisters te plakken”, aldus Han Kolff.

Huidige webmodule niet geschikt voor tussenkomst
In de brief laat Koolmees weten dat de vragenlijst die specifiek bedoeld is voor situaties van tussenkomst nog niet is afgerond. Dit betekent dat de webmodule niet geschikt is voor zelfstandigen die werken via een intermediair. De meest recente Zelfstandigen Enquête Arbeid laat zien dat ongeveer 8% van de categorie ‘zzp-eigen arbeid’ opdrachten of klanten heeft via een intermediair. Mocht de webmodule daadwerkelijk ingevoerd worden, dan dient eerst in goed overleg met intermediairs en brancheverenigingen overeenstemming gevonden te worden over de inhoud en vorm van een vragenlijst voor situaties van tussenkomst. De Bovib, de brancheorganisatie voor intermediairs en brokers waar ook HeadFirst Group is aangesloten, laat via haar eigen website weten dat de gesprekken met het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid stroef verlopen.

Tijd voor serieuze hervormingen
Een nieuw kabinet moet serieus werk maken van de vraagstukken en uitdagingen op de arbeidsmarkt. “De webmodule moet geen regeldruk en onzekerheid opleveren. De bovenkant van de flexmarkt, bestaande uit bewuste en autonome zelfstandig ondernemers, functioneert veel beter als wet- en regelgeving echt ruimte geeft om te ondernemen. Deze groep maakt in volle tevredenheid duidelijke afspraken met opdrachtgevers en intermediairs.”

Uit de evaluatie van de pilot komt naar voren dat in bepaalde sectoren, zoals de horeca, transport en bouwnijverheid, de kans op een uitkomst ‘indicatie dienstbetrekking’ het grootst is. In deze sectoren werken relatief meer kwetsbare zelfstandigen met lagere uurtarieven. “Het advies van de SER om bij inhuurafspraken onder de €35,- per uur strenger te handhaven is een goed uitgangspunt. Toezicht en handhaving moet zich richten op sectoren waar misbruik wordt gemaakt van oneigenlijke zzp-constructies. Vertrouw erop dat aan de bovenkant van de markt professioneel en goed wordt samengewerkt tussen opdrachtgevers en zelfstandig professionals, waarbij intermediairs een rol spelen om conform wet- en regelgeving te werken.”

Tot slot pleit Kolff voor een brede coalitie van maatschappelijke partijen om met elkaar in gesprek te gaan en na te denken over een sociaal basisstelsel voor alle werkenden, bijvoorbeeld voor de gevolgen van arbeidsongeschiktheid. Eerder onderzoek van HeadFirst Group heeft laten zien dat er draagvlak bestaat voor zo’n stelsel onder zelfstandig professionals. “Wij omarmen nog steeds het idee van een sociaal basisstelsel voor alle werkenden op het gebied van arbeidsongeschiktheid, zoals voorgesteld door de Commissie Borstlap en het Sociaal Akkoord van ONL, VZN en AVV. Als we zekerheden creëren rondom het individu in plaats van de contractvorm, dan zal de ‘druk’ op de kwalificatievraag afnemen.” Het creëren van een gelijker speelveld tussen werknemers en zelfstandigen heeft het kabinet al ingezet door de zelfstandigenaftrek verder en versneld af te bouwen.

Op maandag 20 september hebben de demissionair minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en de demissionair staatssecretaris van Financiën de Tweede Kamer geïnformeerd over de stand van zaken en de vervolgstappen ten aanzien van de in het regeerakkoord voorziene maatregelen op het gebied van ‘werken als zelfstandige’. In deze brief wordt speciaal aandacht besteed aan de pilot van de webmodule en de vraag welk vervolg wordt gegeven aan deze online tool. Ook wordt aandacht besteed aan het handhavingsmoratorium en wordt kort ingegaan op overige relevante maatregelen.

Evaluatie pilot webmodule

Op 11 januari 2021 is de pilot van de webmodule gestart, een online vragenlijst die opdrachtgevers anoniem kunnen invullen om zo meer duidelijkheid te krijgen over de aard van de arbeidsrelatie. De webmodule is gericht op zakelijke opdrachtgevers die een zzp’er inhuren voor een bepaalde opdracht. De webmodule is ruim 6600 volledig ingevuld. Het geheel van de uitkomsten is als volgt verdeeld:

• In 33,9% van de gevallen is aan de hand van de ingevulde vragenlijst een indicatie van een dienstbetrekking gegeven;
• In 9,7% van de gevallen een indicatie van een fictieve dienstbetrekking;
• In 28% van de gevallen een indicatie buiten dienstbetrekking;
• En in 28,4% van de gevallen kon geen indicatie worden gegeven.

Tussen sectoren zijn grote verschillen zichtbaar in de uitkomsten van de webmodule. Zo ligt in de sectoren bouwnijverheid, horeca en transport de uitkomst ‘indicatie binnen dienstbetrekking’ procentueel gezien vele malen hoger dan de sectoren openbaar bestuur en zakelijke dienstverlening.

Eerder is al aangegeven dat een volgend kabinet moet besluiten of de webmodule daadwerkelijk wordt ingevoerd en zo ja, welke status de uitkomst krijgt (wel of geen juridische zekerheid). Voorafgaand aan besluitvorming wordt nog een toets gedaan op de uitvoeringsgevolgen voor zowel de variant waarin de webmodule enkel wordt ingezet als voorlichtingsinstrument als voor de variant waarin deze (meer) zekerheid moet bieden aan opdrachtgevers.

Vragenlijst voor tussenkomst nog niet afgerond

In een eerdere voortgangsbrief is aangekondigd dat ook een vragenlijst ontwikkeld gaat worden die specifiek bedoeld is voor situaties van tussenkomst. In de nieuwste brief geven de bewindspersonen aan dat het complex is gebleken om voor deze situaties een vragenlijst op te stellen. De vragenlijst voor tussenkomst is om die reden nog niet afgerond. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid geeft in de brief aan verder in gesprek te willen met vertegenwoordigers van de tussenkomstbranche om verder door te spreken over de mogelijkheid van een webmodule voor tussenkomst. Desalniettemin hebben de betrokken organisaties AWVN, PZO, Bovib, NBBU en I-ZO laten weten dat het geen zin heeft om verder te praten over deze of andere varianten van de webmodule.

Toezicht en handhaving

De Belastingdienst houdt toezicht op de kwalificatie van de arbeidsrelatie voor de loonheffingen. Dit toezicht is, zoals eerder aangegeven in vorige voortgangsbrieven, een complexe aangelegenheid. Voor een effectieve handhaving is eerst een wijziging van wet- en regelgeving nodig. Meer concreet betekent dit het verkleinen van de verschillen tussen werknemers en zelfstandigen (voor het arbeidsrecht, de sociale zekerheid en fiscaliteit) en het geven van meer duidelijkheid over de kwalificatie van de arbeidsrelatie.

Verder wordt duidelijk dat – in lijn met de motie Grinwis van vlak voor het zomerreces – het moratorium niet afloopt per 1 oktober 2021, maar dat het minimaal tot 1 oktober 2021 loopt en dat in afwachting van verdere besluitvorming handhaving niet wordt opgestart. De Belastingdienst handhaaft nog wel bij kwaadwillende opdrachtgevers.

Voortgang verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zzp’ers

Het kabinet heeft eerder aangegeven het voorstel van de Stichting van de Arbeid te omarmen, mits dit op een uitvoerbare en betaalbare wijze kan worden vormgegeven. De Belastingdienst en het UWV hebben eerder kritiek geuit op de plannen gezien de complexiteit en (on)haalbaarheid. Samen met maatschappelijke partners wordt momenteel verder gewerkt aan de uitwerking en vormgeving van een dergelijke verzekering. Gezien de demissionaire status van het kabinet en de controversieel-verklaring van dit onderwerp door de Tweede Kamer wordt verdere besluitvorming overgelaten aan het volgende kabinet.

Tot slot

De inzet van het kabinet was de afgelopen jaren duidelijk; échte zelfstandigen zoveel mogelijk de ruimte geven om te ondernemen en tegelijkertijd kwetsbare zelfstandigen bescherming bieden. Zoals eerder duidelijk is geworden zijn de voorstellen van een wettelijk minimumtarief voor zelfstandigen en een zelfstandigenverklaring niet gerealiseerd.

Daarentegen heeft het kabinet wel stappen gezet om een gelijker fiscaal speelveld te creëren tussen werknemers en zelfstandigen door de ingezette geleidelijke afbouw van de zelfstandigenaftrek. Dit betekent dat de zelfstandigenaftrek in stappen omlaag gaat tot €3240 in 2036.

Ook de toegankelijkheid van scholing en ontwikkelingsmogelijkheden moet bijdragen aan een gelijker speelveld. Op Prinsjesdag is aangekondigd dat de Subsidie Stimulans Arbeidsmarkt Positie (STAP) ook beschikbaar wordt voor zelfstandig ondernemers. Werkenden en niet-werkenden kunnen maximaal €1000 per persoon aanvragen voor opleidingen, cursussen en trainingen.

Hoogopgeleide zzp’ers geven de vertrouwensrelatie met de landelijke politiek, op een schaal van één tot tien, een 4,6. Dit blijkt uit onderzoek van HR-dienstverlener HeadFirst Group, waar ruim tweehonderd zelfstandig professionals (zp’ers) aan hebben deelgenomen. Aan de lage score liggen redenen ten grondslag als twijfel over de deskundigheid en het gevoel niet gewaardeerd en slecht vertegenwoordigd te worden. Han Kolff, CEO bij HeadFirst Group, neemt de verantwoordelijkheid bij te dragen aan het herstel van dit vertrouwen: “Geef zp’ers een zelfstandige plek in de SER en ga laagdrempelig in gesprek met alle type zzp’ers die Nederland rijk is. Wij spelen graag de verbindende rol om beide werelden dichter bij elkaar te brengen.”

Politiek vertrouwen historisch laag
Eerder toonde onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau dat het vertrouwen in de politiek in het eerste half jaar van 2021 sterk daalde. De vastgelopen formatie, de aanpak van het corona-beleid en de politieke nasleep van de toeslagenaffaire lagen hieraan ten grondslag. Dit zijn ook redenen die onder zp’ers vaak worden genoemd.

Wat echter voor zp’ers een veel grotere rol speelt, is het gevoel dat er onvoldoende vertegenwoordiging is in het besluitvormingsproces. Zij ervaren dat er voornamelijk wordt geluisterd naar de traditionele polderpartijen, zoals vakbonden en werkgeversorganisaties. Daarnaast storen zp’ers zich aan het feit dat alle type zzp’ers over één kam worden geschoren en er in politiek Den Haag een verkeerd beeld over zp’ers bestaat: ‘calculerende zzp’ers met fiscale voordelen’ in plaats van ‘hardwerkende, gepassioneerde zzp’ers die bewust kiezen voor het ondernemerschap’. Tot slot twijfelen zp’ers over de dossierkennis van politici en of zij wel in staat zijn vraagstukken op de arbeidsmarkt op te lossen. De onduidelijkheid en onuitvoerbaarheid van wet- en regelgeving voor zzp’ers, de wet DBA in het bijzonder, werd hierbij vaak als voorbeeld genoemd.

Bouwen aan het vertrouwen
Alhoewel de vertrouwensrelatie onder druk staat, ziet Kolff perspectief om deze te herstellen. Een belangrijk punt, dat in lijn ligt met het ‘Document op hoofdlijnen’ van de VVD en D66, is de vertegenwoordiging en zelfstandige positie van zzp’ers in de Sociaal Economische Raad. “Dit geeft zp’ers een centrale plek in het besluitvormingsproces, zodat de belangen beter gehoord kunnen worden”, licht Kolff toe.

Daarnaast is het volgens hem wenselijk zp’ers direct in contact te brengen met Kamerleden om hun zorgen, keuzes voor het ondernemerschap en praktische knelpunten te delen en te bespreken. Deze kennisuitwisseling zal een positief effect hebben op de informatiepositie en het kennisniveau van politici. “Onze kerntaak als arbeidsmarktplatform en -dienstverlener is verbinden. Deze taak vervullen we ook graag tussen zp’ers en de politiek, zodat we met elkaar op een constructieve manier het debat kunnen voeren over de toekomst van de Nederlandse arbeidsmarkt en de rol van zp’ers daarin”, aldus Kolff.

Over HeadFirst Group
HeadFirst Group is een toonaangevende, internationale HR-dienstverlener en specialist op het gebied van het professioneel organiseren van vaste en flexibele arbeid. De organisatie biedt een diversiteit aan HR-oplossingen: Managed Service Providing, Recruitment Process Outsourcing, intermediaire dienstverlening (matchmaking, contracting) en HR-consultancy. Er werken dagelijks gemiddeld vijftienduizend professionals bij ruim vierhonderd opdrachtgevers in Europa, waarmee HeadFirst Group een jaaromzet realiseert van meer dan 1,5 miljard euro. De belangrijkste merken van HeadFirst Group zijn de intermediairs HeadFirst, Between en Myler, MSP-dienstverlener Staffing Management Services en RPO- en recruitment specialist Sterksen.

Noot voor de redactie
Lees het gehele rapport ‘Het politiek vertrouwen van de zelfstandig professional langs de meetlat’ hier.

Heeft u vragen of opmerkingen naar aanleiding van dit persbericht? Neem gerust contact op met Bart van der Geest, manager marketing & communicatie bij HeadFirst Group, te bereiken op 023 – 568 56 30 of bart.vandergeest@headfirst.nl.