Het hete hangijzer: werknemer, tenzij…

Op donderdag 30 juni debatteert de Commissie Sociale Zaken en Werkgelegenheid over het zzp-dossier. In aanloop naar dit debat publiceerde ZiPconomy vanochtend het rapport ‘Werknemer, tenzij… 8 varianten voor de vervanging van de wet DBA’. Bomvol interessante inzichten en een helder overzicht van de verschillende varianten die op tafel liggen. “Wij hopen dat op basis van de inhoud van dit rapport een inhoudelijk en kwalitatief debat gevoerd gaat worden”, aldus Marion van Happen, CEO van HeadFirst Group.

Verschillende denkrichtingen bij elkaar gebracht
In Nederland wordt al lange tijd gediscussieerd over de rol en positie van zelfstandigen op de arbeidsmarkt. Het vraagstuk: wanneer is iemand die tegen betaling arbeid verricht een werknemer of zelfstandige? Eerdere kabinetten is het niet gelukt om hier helderheid over te verschaffen en meerdere plannen zijn om verschillende redenen gesneuveld. Daarnaast zijn diverse rapporten gepubliceerd met voorstellen om de discussie vooruit te helpen. Uiteenlopend van handhaving op bestaande regels tot ingrijpende wetswijzigingen.

“Dit rapport biedt een helder overzicht van alle verschillende voorstellen die de afgelopen jaren zijn gedaan om de wet DBA te vervangen. Nog belangrijker: de voor- en nadelen én consequenties voor zelfstandigen en opdrachtgevers worden nader uitgewerkt. Door deze inzichten te combineren met de juiste feiten en cijfers over zelfstandigen kan men in politiek Den Haag tot een weloverwogen besluit komen.”

Houd rekening met arbeidsmarktsituatie
Twee uitgewerkte varianten, waaronder het voorstel van de Commissie Borstlap om ‘inbedding in de organisatie’ leidend te maken bij het onderscheid tussen werknemer- en zzp-schap en de ABC-test uit Californië, hebben zware impact op de vrijheid van zelfstandigen en opdrachtgevers. Gezien de huidige krapte op de arbeidsmarkt is het van belang deze gevolgen niet te onderschatten. Werk- en opdrachtgevers schreeuwen om talent en trekken alles uit de kast om de huidige populatie te behouden. “Dat er duidelijke regels en kaders moeten komen wanneer iemand ingehuurd mag worden als zelfstandige, daar ben ik het helemaal mee eens. Daarentegen zijn té rigide regels niet gewenst, omdat de praktijk laat zien dat de contractvorm steeds minder bepalend wordt. Het is daarom van belang om zorgvuldig om te gaan met wet- en regelgeving omtrent werk en werkenden niet te veel te beperken in hun keuzemogelijkheid”, aldus Van Happen.

Belgische model goed alternatief
In het rapport wordt ook het Belgische model met de Arbeidsrelatiewet belicht. Dit model – tevens beschreven in het rapport ‘Zelfstandigheid, flexibiliteit en sociale zekerheid. Een kijkje over de grens.’ – heeft veel voordelen. Van Happen zegt hierover: “In België wordt de problematiek rondom schijnzelfstandigheid effectief bestreden door (1) een duidelijke set aan criteria te hanteren of iemand als zelfstandige een opdracht uit mag voeren, (2) meer naar de aspecten van het ondernemerschap te kijken en (3) strengere regels te hanteren in sectoren waar het risico op onderbetaling of kwetsbare werkenden groot is. Die combinatie van factoren werkt goed in België, daarom is het interessant om te onderzoeken of we in Nederland de positieve aspecten over kunnen nemen en de minder goede aspecten kunnen verbeteren.”

De wetgeving in België is inmiddels ook opgemerkt in de Nederlandse politiek. Tijdens het debat over arbeidsmarktbeleid op 13 april verwees minister Karien van Gennip expliciet naar de situatie bij de Zuiderburen en Kamerleden Smals (VVD) en Palland (CDA) vroegen hier eerder ook aandacht voor.

En nu?
Vooralsnog is het niet duidelijk wat de volgende stap gaat zijn van minister Van Gennip. Vorige week donderdag werden Kamervragen over handhaving van de wet DBA beantwoord door de minister. Voor de zomer gaat er een hoofdlijnenbrief naar de Tweede Kamer over de uitwerking van het arbeidsmarktpakket. Tot slot zal er voor het ZZP debat op 30 juni nog een reactie komen op het rapport van de Algemene Rekenkamer. HeadFirst Group volgt de ontwikkelingen op de voet en blijft nauw in contact met Kamerleden en beleidsmedewerkers.

Het volledige rapport is hier gratis te downloaden.

Zzp’ers werkzaam als winkelverkoper, kinderverzorger, onderwijsassistent, kelner of barman/-vrouw werken in Nederland gemiddeld tegen de laagste uurtarieven. Zij kennen daarnaast een relatief lage schaarste-indicatie, wat voorspelt dat het uitzicht op tariefstijging beperkt is. Daartegenover staat dat in deze beroepsgroepen relatief weinig zzp’ers actief zijn, ten opzichte van het totaal van bijna 1,2 miljoen. Deze inzichten zijn gepubliceerd in de Talent Monitor van HR-dienstverlener HeadFirst Group en arbeidsmarktdata specialist Intelligence Group.

Focus op basis van de arbeidsmarkt

De handhaving op de wet DBA kreeg recent aandacht door een rapport van de Algemene Rekenkamer. De conclusie: de Belastingdienst is niet in staat schijnzelfstandigheid effectief te bestrijden. Marion van Happen, CEO HeadFirst Group: “De meest acute problemen met schijnzelfstandigheid doen zich voor aan basis van de arbeidsmarkt, waar uurtarieven laag zijn. We kijken daarom met interesse naar het MLT-advies van de SER, dat voorstelt om een ‘rechtsvermoeden van werknemerschap’ te laten gelden bij een tarief onder het maximumdagloon (30,- á 35,- euro per uur).”

De Talent Monitor zoomt in op deze groep zzp’ers. Hieruit blijkt dat schilders en schoonmakers van bouwwerken en bouwarbeiders ruwbouw een gemiddeld uurtarief van €30,- of hoger hebben en zeer schaars zijn. Zij hebben daardoor financieel een rooskleurig perspectief op de arbeidsmarkt. Ook scheppende en uitvoerende kunstenaars zijn schaars, al is hun gemiddelde uurtarief met €23,- een stuk lager. Beroepen die het moeilijker hebben, zijn onder andere kelners en barpersoneel, huishoudelijke hulpen en schoonmakers, kinderverzorgers en onderwijsassistenten en verkopers in winkels. Zij werken voor een gemiddeld uurtarief van €20,- of minder en de schaarste-indicatie is laag. In deze beroepsgroepen zijn relatief weinig zzp’ers actief, bij elkaar opgeteld slechts enkele tienduizenden. Kappers zijn hierop een uitzondering: we kennen in Nederland meer dan 25.000 freelance kappers, weliswaar werkzaam tegen een gemiddeld uurtarief van €23,-.

Laat ondernemers vrij ondernemen

Het rapport toont daarnaast dat zzp’ers met een uurtarief van €70,- of hoger zijn oververtegenwoordigd in beroepsgroepen als software-en applicatieontwikkelaars en –analisten, juristen en artsen. Specialisten op het gebied van sport & fitness en traditionele & alternatieve geneeskunde zijn grotendeels te vinden in de tariefgroep €35,- tot €70,-. Allemaal (zeer) schaarse beroepen, wat zich doorgaans uit in stijgende tarieven.

Van Happen: “Meer dan de helft van alle zzp’ers in Nederland heeft een uurtarief van €35,- of hoger. Er mag niet voorbij worden gegaan aan deze grote groep zelfstandigen die er bewust voor kiest om in vrijheid te ondernemen, een sterke onderhandelingspositie heeft en zeer tevreden zijn over de arbeidsomstandigheden. Als het nieuwe kabinet zich richt op passende maatregelen voor beroepen met lagere uurtarieven, kunnen we succesvol toewerken naar duidelijkheid voor alle zelfstandigen en hun opdrachtgevers.”

De Talent Monitor ‘Zzp’ers: beschermen of vrijlaten?’ is hier gratis te downloaden.

Morgenmiddag staat het Commissiedebat Arbeidsmarktbeleid op de planning. Met 36 onderwerpen op de agenda verwacht ik een versnipperd debat, met voor iedere partij een andere focus. In aanloop er naartoe deel ik graag enkele inzichten met betrekking tot het zzp-dossier en de huidige stand van zaken.

Lange tijd was het stil rondom de wet DBA, maar afgelopen week kreeg het bijbehorende handhavingsmoratorium weer de nodige aandacht door een rapport van de Algemene Rekenkamer. De conclusie was helder: de Belastingdienst is op dit moment niet in staat om schijnzelfstandigheid effectief te bestrijden. De veelbesproken uitkomsten komen naar verwachting ter sprake tijdens het debat, mede omdat de PvdA eerder het verzoek deed om staatssecretaris voor Fiscaliteit en Belastingdienst Van Rij aan te laten sluiten. Het verzoek kon niet rekenen op een meerderheid, maar dat het rapport op het netvlies staat bij politici is duidelijk.

Wet DBA heeft invloed op de inzetduur van professionals
Ondanks de aanhoudende onduidelijkheid omtrent handhaving, vervanging van de wet DBA en de doorontwikkeling van de webmodule, zien wij dat het aantal hoogopgeleide zzp’ers (zelfstandig professionals) blijft toenemen. Professionals die bewust kiezen voor het ondernemerschap en doorgaans door één opdrachtgever voor langere tijd (gemiddeld 14 maanden) worden ingehuurd vanwege hun kennis en expertise. Gedetailleerde informatie die wij eerder uiteen hebben gezet in het rapport ‘De zzp’er bestaat wél’, een must-read voor politici en beleidsmakers die zich bezighouden met het zzp-dossier.

Tegelijkertijd constateren wij een opvallende ontwikkeling bij opdrachtgevers die zelfstandig professionals inhuren. Zij committeren zich vaker – doorgaans in goede samenwerking met intermediairs – aan een maximale inzettermijn van twee jaar, al dan niet vastgesteld in hun inhuurbeleid. Hoewel de wet DBA (nog) niet wordt gehandhaafd en er vooralsnog geen duidelijkheid is over een alternatief plan, kan gesteld worden dat de ‘wet’ invloed heeft.

Richt handhaving op specifieke sectoren
Handhaving van de wet DBA in het hogere segment van de arbeidsmarkt is ongewenst. Ik adviseer daarom om de pijlen te richten op sectoren, waar het percentage kwetsbare zzp’ers groot is. Zzp’ers die tegen lage uurtarieven werken, moeite hebben om financiële buffers op te bouwen en gedwongen zzp-schap op grotere schaal voorkomt. Hoewel slechts 7% zich categoriseert als ‘gedwongen zzp’ (+/- 80.000 werkenden op de arbeidsmarkt), is het van belang dat we dit met elkaar bestrijden en kwetsbare werkenden beschermen.

Resultaten van de webmodule-pilot lieten eerder zien dat in sectoren als bouwnijverheid, horeca en transport de kans op ‘indicatie in dienstbetrekking’ het grootst is. Deze sectorale benadering sluit aan bij het Belgische model met haar Arbeidsrelatiewet. Bij onze Zuiderburen wordt schijnzelfstandigheid effectief bestreden door (1) duidelijker onderscheid tussen werknemers en zelfstandigen en (2) strenger te handhaven in sectoren waar de kans op onderbetaling en financiële kwetsbaarheid het grootst is.

Ook het MLT-advies van de SER biedt meer duidelijkheid met betrekking tot handhaving. Een concreet voorbeeld uit dit advies is het ‘rechtsvermoeden van werknemerschap’ onder het maximumdagloon van €30 à €35 per uur. Deze richtlijn zal de uitvoerbaarheid van handhaving bevorderen en is ook gericht op sectoren waar kwetsbare zzp’ers gebaat zijn bij meer bescherming en zekerheid. De beperkte kwantitatieve en kwalitatieve capaciteit van de Belastingdienst, zoals geconcludeerd wordt in het rapport van de Algemene Rekenkamer, kan dan optimaal benut worden.

Nuance in de discussie
Samenvattend is dit rapport de zoveelste pagina in het zzp-hoofdstuk en blijft het tot dusver onduidelijk wat de volgende stap gaat worden in dit dossier. Ik mis de nuance in het politiek-maatschappelijke debat over zzp’ers aan de basis van de arbeidsmarkt. Het leeuwendeel van de zzp-populatie kiest bewust voor het ondernemerschap en is zeer tevreden over de arbeidsomstandigheden. Laten we oog hebben voor die ontwikkeling, omdat we alle werkenden ten tijde van krapte ongelofelijk hard nodig hebben. HeadFirst Group denkt graag mee met de volgende stap.

Het nieuw kabinet is inmiddels al een tijd van start, er ligt een ambitieus coalitieakkoord op tafel en de nieuwe bewindspersonen zijn inmiddels redelijk ingewerkt. Dat is te merken in Den Haag. Ambtenaren zijn druk bezig met het schrijven van beleidsplannen en ook de Tweede Kamer gaat weer regelmatig met elkaar in debat. Een mooi moment om jullie even kort mee te nemen in de belangrijkste gebeurtenissen en ontwikkelingen van de afgelopen weken.

EU-voorstel platformwerk

Het is duidelijk dat Brussel zich steeds nadrukkelijker gaat bemoeien met nationale aangelegenheden en vraagstukken. Niet geheel verrassend kwam vorig jaar december de Europese Commissie met een voorstel om platformwerkers beter te beschermen. Het geduld met Uber en Deliveroo is in Brussel al geruime tijd op en in de nieuwe richtlijn eist de Europese Commissie dat platformwerkers dezelfde rechten en plichten krijgen als werknemers. Aangezien het vraagstuk omtrent platformwerk in meerdere Europese landen speelt, pakt Brussel nu de handschoen op om met duidelijke richtlijnen en criteria te komen die verheldering moeten brengen over de kwalificatie van de arbeidsrelatie.
In het voorstel worden vijf criteria opgesteld om te bepalen of er sprake is van werknemerschap of zzp-schap. Deze zijn als volgt:
1. Het platform bepaalt de beloning van de werkende;
2. Het platform stelt eisen aan het uiterlijk van de werkende (hij moet bijvoorbeeld een uniform dragen);
3. Het platform monitort de prestaties van de werkende via digitale middelen;
4. Het platform bepaalt de werktijden;
5. Het platform beperkt de mogelijkheden van de werkende om voor anderen te werken.

Mocht in de praktijk blijven dat er sprake is van twee of meer criteria, dan is het aan het platform om te bewijzen dat er toch sprake is van een zzp’er in plaats van een werknemer. Volgens berekeningen van de Europese Unie zal dit grote gevolgen hebben voor de Nederlandse schatkist, omdat geprofiteerd kan worden van miljarden aan belastingopbrengsten en sociale zekerheidspremies.

Nu zijn er wel wat fundamentele vragen die gesteld moeten worden bij dit voorstel en de hele discussie omtrent platformwerk. Want wat is nou eigenlijk de definitie van een platform? En gaat dit voorstel alleen over de aanpak van schijnzelfstandigheid bij platformwerkers, of gaat dit voorstel over de bemiddeling en classificatie van zelfstandigen in zijn algemeenheid? Afgelopen weken werd in ieder geval duidelijk dat alle politieke partijen het er over eens zijn dat dit voorstel effect gaat hebben op het zzp-vraagstuk in Nederland. De discussie wanneer er sprake is van een échte zzp’er speelt al langer in Nederland en vele pogingen om hier helderheid over te verschaffen zijn inmiddels gestrand en in de ijskast gezet. Die vermoeidheid is een extra reden om alert te zijn, omdat Den Haag niet te makkelijk akkoord moet gaan met dit voorstel en duidelijk de grens moet bewaken tussen kwetsbare platformwerkers en échte zelfstandigen. De kans is aannemelijk dat publieke rechtelijke instanties zoals de Belastingdienst en de Arbeidsinspectie deze criteria mogen gaan gebruiken om het vermoeden van werknemerschap te gaan toetsen en handhaven. Dat geeft direct aan dat het voorstel zich niet enkel richt op het beschermen van de kwetsbare platformwerker, maar dat het ook publiekrechtelijke instanties handvatten geeft om te starten met handhaving. We zullen daarom de ontwikkelingen op de voet moeten volgen en in een zo vroeg mogelijk stadium Kamerleden op de hoogte brengen van onze belangen en zorgen.

Hoofdlijnendebat Sociale Zaken en Werkgelegenheid

Op donderdag 17 februari ging de Kamercommissie Sociale Zaken en Werkgelegenheid in debat met de nieuwe ministers van SZW over de plannen uit het coalitieakkoord. Diverse thema’s kwamen in het debat aan bod en met 19 fracties ging het af en toe alle kanten op. Gelukkig was er tijdens het debat ook aandacht voor thema’s die voor ons van belang zijn, zoals de webmodule, het handhavingsmoratorium en duidelijkheid omtrent de inhuur van zelfstandigen.

Voorafgaand aan het debat hebben we als HeadFirst Group input geleverd en aan verschillende Kamerleden gevraagd om meer duidelijkheid te scheppen over de verdere ontwikkeling van de webmodule en handhaving van de wet DBA. Het was goed om te zien dat partijen hier tijdens het debat op terugkwamen. De markt snakt na al die jaren naar duidelijke en uitvoerbare regels.

Alhoewel de minister niet direct antwoord gaf op onze vragen waren er zeker wat lichtpuntjes. Zo gaf de minister zelf aan dat slechts een klein percentage werkenden op de arbeidsmarkt een ‘kwetsbare zzp’er’ is en dat we ons vooral moeten richten op die sectoren waar de kans op schijnzelfstandigheid het grootst is. Dit heeft raakvlak met het Belgische model waar we eerder een rapport over schreven met ZiPconomy en ONL en ook pleiten we al langer voor sectorale handhaving. Ook heeft de minister beloofd om voor de zomer met een ‘breed plan’ te komen over de hervorming van de arbeidsmarkt en dit in een brief uiteen te zetten en te delen met de Tweede Kamer.

Woensdag 15 december 2021 werd het langverwachte coalitieakkoord ‘Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst’ gepresenteerd. Voor de arbeidsmarkt heeft het nieuwe kabinet een belangrijk doel: hervorming om lasten te verlagen, bestaanszekerheid verbeteren en armoede tegengaan. ‘Zodat werken loont, werkgeverschap en ondernemerschap aantrekkelijk blijft, ons welzijn stijgt en personeelstekorten in vitale sectoren opgevangen kunnen worden.’ Han Kolff, CEO HeadFirst Group, reageert op de voorgenomen plannen.

Rutte IV wil jaarlijks €500 miljoen investeren om ‘een aantal grote hervormingen’ door te voeren, waarbij de uitgangspunten van de Commissie Borstlap en het MLT-advies van de SER de leidraad vormen. Stevige rapporten en grotendeels goede plannen, maar nu begint het moeilijke: de uitvoering. Dat geldt ook voor het uitgangspunt ‘echte zelfstandigen worden ondersteund en ondernemerschap wordt gestimuleerd’, waar de verdere uitwerking van uitblijft. Het standpunt onderstreep ik van harte, maar het valt of staat bij het maken van de juiste keuzes. Om woorden om te kunnen zetten in daden is mankracht, kennis en een duidelijke visie nodig.

De huidige krapte op de arbeidsmarkt maakt deze uitdaging alleen maar groter. Overhaast generieke en ondoordachte plannen doorvoeren kan fatale gevolgen hebben. Dat zagen we bij de invoering van de wet DBA, toen veel zelfstandig professionals (zp’ers) inkomstenderving ondervonden door terughoudende opdrachtgevers. Sterker nog, veel zelfstandigen ondervinden nog steeds hinder: de onduidelijkheid heeft als gevolg dat het voor meer dan de helft moeilijker is geworden een geschikte opdracht te vinden. Dit komt bovenop de zp’ers, bijna 40 procent, waarvan de afgelopen jaren een opdracht voortijdig is beëindigd door de opdrachtgever vanwege zorgen en onduidelijkheid rondom wetgeving. Verdere toename kunnen we absoluut niet gebruiken. We hebben elke beroepsgroep, in welke contractvorm dan ook, de komende jaren keihard nodig.

Verdere ontwikkeling webmodule
Ondanks de nodige kritiek van brancheorganisaties en zzp-belangenbehartigers op de webmodule, ligt de focus voor de vervanging van de wet DBA voornamelijk op de verdere ontwikkeling van deze vragenlijst. Om zowel politiek als maatschappelijk draagvlak te creëren, is een cruciale stap dat de Tweede Kamer een inhoudelijk debat voert met Karien van Gennip en Marnix van Rij – bewindspersonen op Sociale Zaken en Financiën en sleutelspelers in deze discussie – over de pilotresultaten van de webmodule. De webmodule kan op voorhand zekerheid bieden, maar het is essentieel dat betrokken ambtenaren op het departement weer het gesprek opstarten met veldpartijen om de onderliggende systematiek van de vragen kritisch te bekijken en fundamentele aanpassingen door te voeren.

De uitkomst mag niet leiden tot verminderde inhuur van zelfstandigen, die niet hulpbehoevend zijn en niet op bescherming tegen schijnzelfstandigheid zitten te wachten. Dat benadruk ik met klem, want ook opdrachtgevers en intermediairs zijn niet gebaat bij onrust en onduidelijkheid. Voor situaties van tussenkomst is de webmodule niet gereed en is er ook geen pilotfase geweest. De intermediaire branche helpt graag bij de verdere ontwikkeling van een werkbare webmodule, zodat we onrust en vraaguitval van zzp’ers voorkomen.

Handhaving op arbeidsrelaties
Om ‘schijnzelfstandigheid tegen te gaan komt er betere publiekrechtelijke handhaving in het geval van het vermoeden van werknemerschap’. Handhaving op arbeidsrelaties kan, zoals we bespraken in een rondetafelgesprek met FNV Zelfstandigen, ONL voor Ondernemers en TNO, een belangrijke functie hebben voor de balans op de arbeidsmarkt. Van betekenis om kwetsbare en gedwongen zzp’ers te beschermen en zekerheid te bieden, tegelijkertijd moeten we oog houden voor de diversiteit van de zzp-populatie en bewuste zelfstandig ondernemers in het hogere segment de vrijheid geven om te ondernemen. Start de handhaving stapsgewijs op in de sectoren, waarvan we weten dat er veel kwetsbare zzp’ers werkzaam zijn tegen lagere uurtarieven. Het SER-advies biedt hiervoor houvast en houdt de arbeidsmarkt boven de €35,- open en werkbaar.

Blijf in gesprek met veldpartijen
Ik adviseer de politiek in gesprek te blijven met brancheorganisaties, intermediairs en zzp-belangenbehartigers. Dit zijn de specialisten als het gaat om het aan elkaar verbinden van vraag en aanbod op de versnipperde en zeer krappe arbeidsmarkt. Als één van de partijen die mensen van werk naar werk begeleidt en een bijdrage levert aan de duurzame inzetbaarheid van werkenden, dragen wij graag ons steentje bij. De komende jaren werken en – belangrijker nog – voeren we de plannen graag uit om serieus werk te maken van de arbeidsmarkt van morgen.

Maandag 28 oktober jl. hebben minister Koolmees van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, staatssecretaris Snel van Financiën en staatssecretaris Keijzer van Economische Zaken en Klimaat een internetconsultatie aangekondigd. Het gaat om twee onderdelen uit de voorstellen die door het kabinet zijn aangekondigd ter vervanging van de Wet DBA; het minimumtarief van zelfstandigen en de zelfstandigenverklaring.

Maatregelen per 1 januari 2021

De eerste maatregel heeft betrekking op de onderkant van de markt en houdt in dat zzp’ers minimaal €16,- per uur moeten verdienen. Dit minimumtarief geldt voor alle uren die een zzp’er aan een opdracht besteedt. Hierbij is rekening gehouden met de besteding aan overige werkzaamheden, bijvoorbeeld administratie. Directe kosten, zoals materiaal, zijn exclusief. Zzp-ers die minder verdienen dan het minimumtarief worden niet beschouwd als zelfstandigen, maar als werknemers van de opdrachtgever.

De tweede maatregel is de zelfstandigenverklaring. Deze is bedoeld voor zelfstandigen met een tarief van minimaal € 75,-. Hiermee kunnen zij vooraf met de opdrachtgever afspreken dat ze als zelfstandige werken. Om de zelfstandigenverklaring te kunnen gebruiken, is een inschrijving bij de Kamer van Koophandel nodig. Als aan de voorwaarden wordt voldaan, lopen zelfstandigen en opdrachtgevers maximaal een jaar geen risico op naheffing loonheffing en sociale premies. Daarnaast krijgen zij zoveel mogelijk zekerheid over arbeidsrechtelijke gevolgen.

Webmodule niet opgenomen

De webmodule, die zelfstandigen in overige gevallen kunnen gaan gebruiken, staat niet in dit conceptwetsvoorstel genoemd. Daar is namelijk geen wetswijziging voor nodig. Wel zijn de vragen uit de webmodule getoetst bij opdrachtgevers en brancheorganisaties. Doordat op de conceptversie veel kritiek werd geleverd, is de ingangsdatum van 1 januari 2020 uitgesteld. Het verwerken van de feedback kost niet alleen veel tijd, maar maakt de ontwikkeling van de webmodule een nog ingewikkeldere puzzel.

Internetconsultatie

De internetconsultatie houdt in dat het conceptwetsvoorstel zes weken – tot maandag 9 december – open staat voor reacties. Aan de hand van deze feedback kan het wetsvoorstel gereed worden gemaakt voor advies van de Raad van State en vervolgens voor de indiening aan de Tweede Kamer. De internetconsultatie vind u hier.

Het uitblijven van maatwerk in wet- en regelgeving hindert de arbeidsmarkt. Zo zorgt de wet DBA nog steeds voor anti-zzp beleid bij diverse opdrachtgevers. Dat is problematisch voor zelfstandigen, maar met het oog op de extreme schaarste op de arbeidsmarkt zeker ook voor opdrachtgevers. Dat vraagt volgens Han Kolff, CEO van HeadFirst Group, om daadkracht van politiek Den Haag én opdrachtgevers.

Markt maximaal overspannen
Het wordt voor organisaties steeds ingewikkelder om talent te vinden. Record na record wordt verbroken van het aantal openstaande vacatures en sinds het CBS de spanning op de arbeidsmarkt meet, is het niet eerder voorgekomen dat het aantal vacatures het aantal werklozen overtrof. Ook de grenzen van de flexibele arbeidsmarkt zijn inmiddels bijna bereikt. HeadFirst Group en Intelligence Group toonden in de recent verschenen Talent Monitor dat het (actieve) aanbod van zelfstandig professionals (zp’ers) opdroogt en de banken bij detacheerders leegraken.

‘Anti-zzp beleid’ nog altijd aan de orde
In een tijd van extreme schaarste is al het beschikbare talent nodig om de economie draaiende te houden. Desondanks zetten diverse opdrachtgevers een belangrijke doelgroep met waardevolle kennis nog te vaak buiten spel: zelfstandig professionals. Dat is het gevolg van de wet DBA en de richtlijn ‘beoordeling gezagsverhouding’, dat nog steeds voor zenuwen zorgt.

Aangezien niet altijd duidelijk is of er sprake is van een gezagsverhouding tussen opdrachtgever en opdrachtnemer– én de Belastingdienst achteraf pas beoordeelt – bestaat de angst onder opdrachtgevers op eventuele naheffingen. Het eerdere besluit van het kabinet om handhaving hierop per 1 oktober 2021 op te schorten tot er meer duidelijk is over vervangende wetgeving, is een verstandige keuze. De verwachting was dat dit rust zou creëren onder opdrachtgevers. Helaas is er bij de meeste opdrachtgevers nog weinig veranderd als het gaat om de blik op zp’ers bij inhuuraanvragen of aanbestedingen, zo zagen we recent nog bij de Gemeente Den Haag.

Zelfstandigen ondervinden hier hinder van, al wordt dat momenteel nog verbloemd doordat er voldoende werk is bij opdrachtgevers die wel met de armen wijd openstaan voor zp’ers. Het meest problematisch is het voor opdrachtgevers, die in de war for talent iedere doelgroep op de arbeidsmarkt nodig hebben en zeker de kennisintensieve groep van honderdduizenden zp’ers in Nederland.

Oproep aan opdrachtgever en politiek Den Haag
Dat opdrachtgevers kritisch kijken naar de inhuur van zp’ers voor rollen waar wellicht iemand in vaste dienst logischer zou zijn, is goed. Maar laat de brede angst voor het inhuren van zp’ers los. Binnen de kaders van de wet DBA is meer mogelijk dan nu bij diverse opdrachtgevers gebeurt. Met een duidelijke opdrachtomschrijving met vastgelegd resultaat, goede handvatten voor de inhurende managers voor het vermijden van een gezagsverhouding en een kritische blik op extreem lange opdrachttermijnen kan er gebruik worden gemaakt van de expertise die zp’ers in huis hebben.

Daarnaast een oproep aan een volgend kabinet, in lijn met eerdere geluiden van hoogleraren, brancheverenigingen en zzp-organisaties: ga snel aan de slag met serieuze arbeidsmarkthervormingen. Houd bestaande regels tegen het licht en ga in gesprek met een brede vertegenwoordiging van stakeholders. De pilot van de webmodule heeft aangetoond dat in bepaalde sectoren – zoals de transport, bouw en horeca – de kans op misbruik met zzp-constructies het grootst is. Kwetsbare zelfstandigen in deze sectoren verdienen bescherming en zijn gebaat bij effectieve handhaving. De richtlijn van €35 in het SER-advies biedt daarvoor houvast. Alleen dat neemt de spanning van de term ‘gezagsverhouding’ aan de bovenkant van de markt weg. Die noodzaak is met de huidige schaarse arbeidsmarkt alleen maar groter geworden.

De Europese Commissie wil dat Nederland verder snijdt in de belastingkorting voor zzp’ers. Het zou een van de twee voorwaarden zijn om aanspraak te mogen maken op coronasteun vanuit Brussel, vermeld het FD. Hiermee worden zzp’ers wederom onderwerp van de politiek-maatschappelijke discussie over de arbeidsmarkt.

Politiek Den Haag ziet het creëren van een gelijker speelveld, o.a. door de afbouw van de zelfstandigenaftrek, als één van de oplossingen voor de wildgroei aan zzp’ers. Wij omarmen het creëren van een gelijker speelveld. Ieder individu in Nederland – ongeacht de werkvorm en arbeidsrelatie – heeft tenslotte recht op bescherming en zekerheid.

De helpende hand van de politiek is echter hard nodig voor de zelfstandigen met lagere uurtarieven en kleine financiële buffers. Deze groep is gebaat bij bescherming, bijvoorbeeld tegen de gevolgen van arbeidsongeschiktheid en werkloosheid. Desondanks worden door het vaste bedrag van de zelfstandigenaftrek, juist zzp’ers met lagere inkomens harder geraakt.

Slechts 7 procent zzp’ers noemt zich gedwongen zzp’er
Een groeiende groep werkenden maken – in hun zoektocht naar autonomie en uitdaging – de stap naar het zelfstandig ondernemerschap. Slechts een kleine 7 procent van de zzp-populatie noemt zichzelf gedwongen zzp’er. Het is hoog tijd dat er een oplossing komt die hulpbehoevende zzp’ers ondersteunt, maar de grotere groep bewuste zelfstandigen vrij laat om te ondernemen.

Dit dient wel hand in hand te gaan met collectiviteit, sociale zekerheid en moderne solidariteit. Er is een sociaal basisstelsel nodig voor alle werkenden, ongeacht hun contract- of rechtsvorm, met zekerheden die meebewegen met de veranderingen in hun werkende leven. Een wezenlijke verandering van het huidige systeem, maar broodnodig om de arbeidsmarkt toekomstbestendig te maken.

Om het debat over de arbeidsmarkt naar een hoger niveau te tillen, zijn feiten en cijfers van zzp’ers nodig. Maandag 8 november presenteren ZiPconomy, ONL en HeadFirst Group een rapport met als doel: de diversiteit en heterogeniteit van deze groep in kaart brengen en een bijdrage leveren aan een rationeel en feitelijk debat.

Afgelopen maandag heeft demissionair minister Koolmees van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de Tweede Kamer geïnformeerd middels de zevende voortgangsbrief ‘Werken als zelfstandige’. In deze brief wordt speciaal aandacht besteed aan de pilotresultaten van de webmodule, de online tool waarmee opdrachtgevers kunnen bepalen of ze voor een bepaalde opdracht een zzp’er kunnen inhuren. In korte tijd kwam vanuit brancheverenigingen, zzp-belangenorganisaties en vakbonden de nodige kritiek op de uitkomsten. Voor verdere besluitvorming en eventuele voortzetting van de webmodule ligt de bal bij het nieuwe kabinet.

HeadFirst Group is van mening dat het onverstandig is de webmodule verder te ontwikkelen. In een eerdere fase van de webmodule is door juridische experts al de nodige kritiek geuit op het instrument. Nu laat de evaluatie van de pilot zien dat in 28,4% van de gevallen de webmodule geen oordeel kan geven over de aard van de arbeidsrelatie. “De webmodule biedt helaas niet de helderheid en duidelijkheid waar opdrachtgevers en zp’ers al jaren om vragen. Een nieuw kabinet doet er verstandig aan de webmodule niet verder te ontwikkelen. Voer echte hervormingen door in plaats van enkel pleisters te plakken”, aldus Han Kolff.

Huidige webmodule niet geschikt voor tussenkomst
In de brief laat Koolmees weten dat de vragenlijst die specifiek bedoeld is voor situaties van tussenkomst nog niet is afgerond. Dit betekent dat de webmodule niet geschikt is voor zelfstandigen die werken via een intermediair. De meest recente Zelfstandigen Enquête Arbeid laat zien dat ongeveer 8% van de categorie ‘zzp-eigen arbeid’ opdrachten of klanten heeft via een intermediair. Mocht de webmodule daadwerkelijk ingevoerd worden, dan dient eerst in goed overleg met intermediairs en brancheverenigingen overeenstemming gevonden te worden over de inhoud en vorm van een vragenlijst voor situaties van tussenkomst. De Bovib, de brancheorganisatie voor intermediairs en brokers waar ook HeadFirst Group is aangesloten, laat via haar eigen website weten dat de gesprekken met het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid stroef verlopen.

Tijd voor serieuze hervormingen
Een nieuw kabinet moet serieus werk maken van de vraagstukken en uitdagingen op de arbeidsmarkt. “De webmodule moet geen regeldruk en onzekerheid opleveren. De bovenkant van de flexmarkt, bestaande uit bewuste en autonome zelfstandig ondernemers, functioneert veel beter als wet- en regelgeving echt ruimte geeft om te ondernemen. Deze groep maakt in volle tevredenheid duidelijke afspraken met opdrachtgevers en intermediairs.”

Uit de evaluatie van de pilot komt naar voren dat in bepaalde sectoren, zoals de horeca, transport en bouwnijverheid, de kans op een uitkomst ‘indicatie dienstbetrekking’ het grootst is. In deze sectoren werken relatief meer kwetsbare zelfstandigen met lagere uurtarieven. “Het advies van de SER om bij inhuurafspraken onder de €35,- per uur strenger te handhaven is een goed uitgangspunt. Toezicht en handhaving moet zich richten op sectoren waar misbruik wordt gemaakt van oneigenlijke zzp-constructies. Vertrouw erop dat aan de bovenkant van de markt professioneel en goed wordt samengewerkt tussen opdrachtgevers en zelfstandig professionals, waarbij intermediairs een rol spelen om conform wet- en regelgeving te werken.”

Tot slot pleit Kolff voor een brede coalitie van maatschappelijke partijen om met elkaar in gesprek te gaan en na te denken over een sociaal basisstelsel voor alle werkenden, bijvoorbeeld voor de gevolgen van arbeidsongeschiktheid. Eerder onderzoek van HeadFirst Group heeft laten zien dat er draagvlak bestaat voor zo’n stelsel onder zelfstandig professionals. “Wij omarmen nog steeds het idee van een sociaal basisstelsel voor alle werkenden op het gebied van arbeidsongeschiktheid, zoals voorgesteld door de Commissie Borstlap en het Sociaal Akkoord van ONL, VZN en AVV. Als we zekerheden creëren rondom het individu in plaats van de contractvorm, dan zal de ‘druk’ op de kwalificatievraag afnemen.” Het creëren van een gelijker speelveld tussen werknemers en zelfstandigen heeft het kabinet al ingezet door de zelfstandigenaftrek verder en versneld af te bouwen.